Երբ լավ հասկանում ես հոգեբանությունը, այլևս չես կիրառում այն. Լուսինե Հովհաննիսյան

Ամիսներ առաջ «Լրագրության վարպետություն» առարկայի շրջանակներում առիթ եղավ ներկա գտնվելու գրող, հրապարակախոս Լուսինե Հովհաննիսյանի «Տարին ունի շատ եղանակ» գրքի քննարկմանը:

Կլանված լսում էի նրան ընթացքում: Ինքն էլ «բռնել էր» հայացքս:

Օրեր առաջ ստացած դիմանկարային հարցազրույց անելու հանձնարարությունը որոշեցի դարձնել առիթ հենց ԼուսինեՀովհաննիսյանի հետ հարցազրույց անցկացնելու համար:

1970թ.-ի մայիսի 22-ը ինչպիսի՞օր էր Հովհաննիսյանների ընտանիքում:

Չեմ հիշում (ծիծաղում է): Մի քիչ վատ եմ հիշում: Չնայած ես շատ լավ հիշողություն ունեմ ու երեք տարեկանից հիշում եմ բաներ, որ զարմացնում են ծնողներիս: Դե, շատ սպասել են, շատ ուրախացել են: Երիտասարդ են եղել ծնողներս: Ինչպես հիմա հասկանում եմ՝ առանձնապես չեն գիտակցել, թե ինչ բան է երեխան, քանի որ առաջնեկն եմ եղել: Պատմում են, որ շատ ուրախ են եղել, որ հայրս սկսել է բոլորին պատիվ տալ իր չեղած փողերով: Էդպես…

Դուք Ձեզ ո՞րտեղացի եք համարում։

Իմ կյանքը Երևանում է սկսվել ու շարունակվում՝ մանկապարտեզ, դպրոց, համալսարան, տուն… Ես երբևէ ուրիշ տեղ չեմ ապրել:

Բայց Ձեզ ղարաբաղցի համարու՞մ եք:

Էդ գյուղը իմ հոր տունն է և հայրս այնտեղ է ծնվել ու ապրել մինչև 17 տարեկանը: 17 տարեկանում եկել է Երևան, և այդ տունը իմ մեջ մնացել է որպես տատիկիս, պապիկիս տուն, որտեղ ես ամեն տարի, ամեն ամառ պարտադիր ավելի քան երկու ամիս եմ անցկացրել: Բայց իմ ընկալմամբ՝ դա ոչ թե երկու ամիս էր, այլ շատ, շատ-շատ: Ինձ թվում է՝ ես ավելի շատ բան էնտեղ եմ տեսել՝ մարդկային հարաբերություններ, կինոյի պես կյանքում իրար հետ շփվել, խոսել… Ինձ համար դա կյանք չի եղել: Երևանում կյանքն էր: Ես գնում եմ դպրոց. սա մեր դպրոցն է, մեր դասատուն, մեր դասարանը, մեր փողոցն է, հիմնարկն է՝ հայրիկիս, մայրիկիս… կյանքն է, մի խոսքով: Իսկ դա կինո էր: Ես գնում էի երկու ամիս կինոյի մեջ ապրելու: Էնտեղ ամենափոքրիկ մանրուքը՝ հարևանուհու կոշիկը, ինձ համար հետաքրքիր էր, էնպես, ինչպես կինո նայելիս նայում ես բոլոր մանրուքներին: Չգիտեմ՝ ինչու է էդպես, բայց էդ աշխարհը, պապիս տունը, Ղարաբաղը կինո էր ինձ համար:

Մանկության քաղցր, դառը հիշողություններ Պարոնյան փողոցից:

Պարոնյան փողոց ես եկել եմ 8 տարեկանում: Մինչ այդ ապրել ենք Կոմիտասում: Այնտեղ շատ տխուր բան եղավ՝ մայրական տատիկս մահացավ և ստացվեց, որ մենք իրեն ու իր հուշը թողեցինք այդ տանը և եկանք այս նոր տունը, որտեղ արդեն նոր կյանք էր: Էլ տանը մեծ չկար, ծնողներս ջահել էին, մենք էլ՝ մեծացող: Ինչ որ շատ ջահել, դինամիկ, դեմոկրատական ընտանիք էր:

Պարոնյան փողոցի նոր շենքում անսովոր էր սկզբում շատ: Էդ շենքից շատ-շատ բաներ են մնացել: Էն ժամանակ այն ինչ վատ էր թվում, հիմա շատ քաղցր հուշեր են դարձել ինձ համար: Հիմա արդեն մեր տունը չկա այդ շենքում, վաճառվել է, բայց բակում ընկերուհի ունեմ, ում հետ չեմ կարող ասել, որ մանկության տարիներին շատ մոտ ենք եղել, բայց հիմա շատ մոտ ենք: Երբ նա գալիս է Երևան զանգում, հրավիրում է: Մենք հավաքվում ենք, մանկության բակային կյաքնի մասին զրուցում, հիշում ենք բոլորին, մեկի կռիվը, մյուսի մազի կապիչը, և այդպես: Էլի կինո, որն արդեն ավարտվել է:

Պարոնյան փողոցից հիշում եմ մեր շենքի անկյունային հացի խանութը, որտեղ պոնչիկ էին ստանում: Էդ իմ կյանքի տրավմաներից մեկն էր, որովհետև պոնչիկը, որ ստանում էին, մենք պիտի հասցնեինք գնել: Դրանք մետաղական ամաններով էին ու շատ սակավ քանակով: Այդ ամբողջ տարածքը՝ ձկան խանութից մինչև Պռոշյանի սկիզբ, լի էր հերթ կանգնած երեխաներով: Կոտորած էր դա ուղղակի: Հարցը նրանում էր, որ դա քո բակում են ստանում ու եթե դու չկարողանաս գոնե 4 պոնչիկ գնել, ուղղակի ստորացուցիչ վիճակում ես հայտնվում: Գնում էինք մինչև խանութի բացվելը ու հերթ կանգնում: Նամանավանդ ամռանը, որ աշակերտները դասի չէին, դա սկզբունքի հարց էր դառնում: Հիշում եմ, այնքան էի լարվում: Ու հետո շատ երկար մտածում էի երեխա ժամանակ, որ հարցնեին՝ ինչ կուզես, ասեի մի ամբեղջ մետաղական ամանով պոնչիկ, որ չվերջանար (ծիծաղում է):

Կրուպսկայայի թիվ 19 դպրոցում եք սովորել: Քաղաքի հենց կենտրոնն է: Դասից փախչել լինու՞մ էր:

Մեր դպրոցը սարսափելի խիստ դպրոց էր: Օֆելյա Համբարձումյան անունովտնօրեն ունեինք, որը շատ հայտնի էր հանրապետությունում: Լեգենդներ էին պտտվում նրա անվան շուրջ: Ասում էին՝ ինքը իբր մանկական գաղութի տնօրեն է եղել: Նա աննկարագրելի խիստ, սովետական, տեղ-տեղ չափն անցնող չոր խստապահանջությամբ կին էր: Բայց իհարկե փախչում էինք: Մենք շատ հետաքրքիր բաներ ենք արել, հետևանքներն էլ շատ դառն են եղել:

Դպրոցի դարպասը, որ հիմա կա, ժամանակակից, ռոկոկո դարպաս է, բայց էն ժամանակ նորմալ ցից ճաղերով դարպաս էր: Մենք այդ ճաղերի վրայով էլ ենք թռել: Ռուբեն Մաթևոսյանի տղան էլ էր մեր դպրոցում սովորում: Հիշում եմ՝ մի անգամ 8-րդ դասարանում, որ դասից որոշել էինք փախչել, դարպասի վրայով թռանք, Ռուբեն Մաթևոսյանը տեսավ, որ փախչում ենք: Դե, որպես ծնող՝ որոշեց գոնե ձևական ասել՝ վա՜յ, ինչ եք անում: Այդ պահին մեր դասարանի ամենահումորով տղաներից մեկը սկսեց նրա առաջ պարել ու երգել՝ «Յասամանի ծառի տակ…»... թող մեր գործն անենք, ի՞նչ ես խառնվում:

Մի անգամ էլ ես եմ կազմակերպել մեր փախուստը: Ձմեռ էր: Էն ժամանակվա ձմեռն էլ իսկական ձմեռ էր՝ մինչև ծնկները նստած հաստ ձյան շերտով: Ասացի՝ պիտի գնանք Կիևյան կամուրջը ներքևից բարձրանանք: Ես չգիտեի՝ դա ընդհանրապես հնարավոր էր, թե չէ, բայց որոշել էի՝ ինքս պարզել: Մենք ամբողջ դասարանով գնացինք: Մեկի վերարկուն կորավ, մեկի՝ ձեռնոցը, պայուսակը: Մի խոսքով՝ ձյան միջով հալածված, մի կերպ դուրս ենք եկել: Ու քանի որ սատկած վիճակում էինք՝ թրջված, սպանված, քերծված, տղաներից մեկն ասաց՝ գնանք մեր տուն: Երզնկյան փողոցում էր տունը: Բոլորը վախենում էին, թե ինչ պիտի լինի, ոնց պիտի լինի, քանի որ ծնողները չգիտեին: Ինձ համար կարևորը, որ ծնողներս չանհանգստանային: Ես զանգեցի հորս, ասացի, որ փախել ենք, որ չանհանգստանա: Ասաց՝ լավ, ոչինչ, լավ ե՞ք հիմա: Ասում եմ՝ հա: Ասում է՝ դե զանգի մամային էլ ասա, որ չանհանգստանա: Մնացածը՝ ոչինչ: Ու բոլորը ապշած նայում են, որ ես հենց հորս զանգում եմ ու հանգիստ ասում եմ, որ փախել ենք, հանգիստ եղիր: Դա էլ քիչ չէ՝ հետո էլ գնում եմ իր գործի տեղը, (պապաս լեզվի ինստիտուտում էր աշխատում) ասում՝ մի ռուբլի կտա՞ս: Տալիս է ու ասում՝ դե զգույշ կլինեք: Երեխեքը շշմում էին: Ոնց կարելի է փախչել դասից, գնալ հորն ասել՝ փախել եմ, հետն էլ՝ մի ռուբլի ուզել: Այ այդպիսի դեմոկրատական ընտանիք ունեինք: Ու ամբողջ կյանքում է էդպես եղել:

Իսկ այդ տարիներից մնացած երազանքներ ունե՞ք, որ դեռ անկատար են ու նույնիսկ հիմա եք ցանկանում իրականացնել:

Մանուկ հասակում, երբ ինձ ուղարկում էին Ղարաբաղ հանգստանալու, ես շատ կարոտում էի մորս ու նրա կարիքը շատ էի զգում: Ինքն էլ միաժամանակ ուրիշ տեղ էր գնում հանգստանալու: Ես երազում էի, որ իմ ու մամայիս ձեռքին մի սարք լիներ, որով կարողանայինք նորմալ խոսել, ես այգու միջից զանգեի ու հենց ինքը վերցներ ու մենք հանգիստ զրուցեինք՝ հարցեր տայի, պատասխաներ: Այն ժամանակ Ղարաբաղից Երևան կամ ցանկացած այլ քաղաք զանգելը մի անհավանական պատմություն էր: Ուրեմն՝ գյուղից միանում էինք կողքի գյուղ, կողքի գյուղից՝ Մարտունի շրջկենտրոն, էդտեղից՝ Ստեփանակերտ, Ստեփանակերտից՝ Երևան: Վերջում՝ իբր թե միանում էինք ու մի հեռավո՜՜՜ր ձայն էր լսվում, ավելի ճիշտ՝ շշուկ, մինչ մենք իրականում երկու կողմից գոռում էինք՝ ալոոո՜՜՜՜: Այն ժամանակ հեռախոսի նման սարք ունենալու իմ երազանքը ուղղակի ֆանտաստիկա էր, բայց փաստացի այն իրականություն է հիմա: Դրա համար էլ կարծում եմ, որ իմ ներկայիս երազանքը նույնպես իրականություն դառնալու պոտենցիալ ունի:

Ես ուզում եմ Երևանում նստած ոչ մի տեղ չգնամ՝ ինքնաթիռ, ուղեբեռ, տոմս, վայրէջք, բայց ժամանակի ու տարածության միջով քայլ անեմ ու հայտնվեմ Վիեննայում, Փարիզում: Ոչ թե տեղափոխվեմ այլ տեղ ապրելու, այլ մի քանի ժամով գնամ զբոսնելու ու հետ գամ տուն: Հույսս չեմ կորցնում: Եթե հոռախոսը եղավ, սա էլ կլինի:

Ասում են՝ մարդուն իր անցյալն է ձևավորում: Ձեր անցյալի մեջ ինչ-որ բան կփոխեի՞ք:

Այն, ինչ կուզեի փոխել, ինձնից չէր կախված: Հետևաբար՝ չեմ կարող ասել՝ կփոխեի: Կուզեի ուրիշ ձևի երկրում ծնված լինեի, որ ազատ լինելու համար անվերջ պայքար չլիներ: Ավելի հանգիստ ու ազատ հասարակության մեջ կցանկանայի ձևավորված լինել: Ազատության պակասը, որ մեր հասարակության մեջ կա, շատ խիստ սահմանափակում է բնությունից մարդուն տրված շանսերը:

Մեր նախորդ հանդիպման ժամանակ ասացիք, որ դպրոցական տարիքում շատ դժվարությամբ էիք ստեղծագործում, նույնիսկ շարադրություն գրում:

Ճիշտ է: Ես շարադրություն գրել չգիտեի: Գնում էի հորս էի ասում, որ գրի: Ինքն էլ բանասեր էր: Բարկանում էր: Ասում էր՝ ո՞նց կարող է մարդ չկարողանա գրել: Գնա՛ փորձի՛ր: Ոնց կգրես, կգրես: Ես թուղթ ու գրիչը վերցնում էի ու մեխվում էն մտքի վրա, թե ոնց գրեմ: Հետո մի գյուտ արեցի, որի շնորհիվ ինձ շատ երջանիկ էի զգում: «Հայրենագիտական էտյուդներ» վերնագրով մի գիրք էի գտել տանը: Ուսուցողական, ճանաչողական լավ գիրք էր, որ պատմում էր Հայաստանի տարբեր տեսարժան վայրերի մասին: Այդ գիրքն ինձ փրկում էր «Որտեղ եմ անցկացրել ամառային արձակուրդները» թեմայով շարադրություն գրելիս: Մի տարի Հանքավան, մյուս տարի Ծաղկաձոր, Դիլիջան… Վերցնում էի այդ գրքում գրված շարադրությունները՝ գեղեցիկ, գրագետ ու ներկայացնում որպես տնային առաջադրանք: Մինչև ավարտեցի դպրոցը, այդ գրքի բոլոր շարադրություններն էլ գրեցի, վերջացան:

Իսկ ո՞ր պահից գրելը դարձավ ներքին պահանջ:

10-րդ դասարանում ինձ ուղարկեցին շարադրությունների օլիմպիադայի (ծիծաղում է): Չնայած, կարելի է ասել, որ մինչ այդ էլ արդեն որոշ բաներ գրել էի: Եթե իհարկե դա կարելի է գրել անվանել: Այստեղից-այնտեղից պատճենում էի ստացված մտքերը ու իրար գլխի հավաքում: Մի անգամ այդպես տեսա, թե ինչպես կողքս նստած մի աղջիկ գրել էր՝ քաղաքամայր Երևան: Դա առաջին անգամն էր, որ տեսա մայրաքաղաք բառը հակառակ ձևով ու մտածեցի՝ լավ միտք է: Սկզբում գրելը այդպես հավաքովի էր, հետո քիչ-քիչ սեփական մտքերս սկսեցի օգտագործել: Այդպես…

Ստեղծագործող մարդկանց շատ են հարցնում իրենց ոգեշնչման աղբյուրի մասին: Դրա կարիքը իրոք կա՞:

Ես հենց տխրում եմ՝ գրում եմ: Դա է իմ մուսան: Հենց ջղայնանում եմ՝ հոդված եմ գրում: Հոդված գրելու համար, ես՝ որպես լրագրող, պիտի մի լավ ջղայնանամ:

Իսկ առավոտյան ե՞ք նախընտրում գրել, թե՞ երեկոյան:

Միշտ ուշ, երբ հանդարտվում է օրը, բոլորը գնում են, բոլոր ճաշերը եփված են, բոլոր խնդիրները լսված են՝ արդեն ես եմ ու ոչ մեկ գործ չունի ինձ հետ:

Բացի բանասեր-լրագրողի մասնագիտությունից ստացել եք նաև հոգեբանի մասնագիտություն:

Այո, ես շատ էի ուզում հոգեբանի կրթություն ստանալ: Մի շատ ընդունված կարծիք կա, որ հոգեբան դառնում են նրանք, ովքեր հոգբանական խնդիր ունեն: Հոգեբանական խնդիր իրականանում ունեն բոլոր մարդիկ, որոնք ապրում են այս աշխարհում: Ցանկություն կար՝ գնացի, սովորեցի: Այստեղ հոգեբանի կրթություն ստանալը իրենից ենթադրում է ստանալ գրականության ցանկ, որը քեզ հոգեբան կդարձնի: Ես էլ կլանեցի այդ ամբողջ ինֆորմացիան, հոգեբանությունը: Հոգեբանություն սովորելը պետք է նրանով, որ թաթախվես դրա մեջ, հետո դուրս գաս ու այլևս չկիրառես: Երբ լավ հասկանում ես հոգեբանությունը, այլևս չես կիրառում այն:

Իսկ երբևէ աշխատե՞լ եք որպես հոգեբան:

Աշխատել եմ: Բայց հայկական միջավայրում լինել հոգեբան բավականին ծանր է: Ինչպես ամեն ծանոթի գալիս ասում են՝ մի հատ սա կթարգմանես, մի հատ կօգնես, մի հատ շորս կկարճացնես… Հոգեբան լինելն էր սրա նման մի բան էր. երեխան լավ չի, մի հատ կխոսես հետը: Ես զգում էի, որ ամբողջ օրը ծանոթ, բարեկամի, հարևանի էի սպասարկում, նրանց սարսափները լսում: Վերջին հաշվով՝ հոգեբանն էլ է գժվում ու իր ինքն էլ է հոգեբանի կարիք ունենում: Ու ես հասկացա, որ չէ, դա իմը չէ:

Բավականին անկեղծ ու բաց եք ամեն ինչ գրել Ձեր գրքում։ Իսկ լինու՞մ է, որ միայն Ձեզ համար եք գրում:

Ոչ, ես միշտ ազատ կիսվել ու կիսվում եմ իմ պատմություններով:

Երբևէ եղել է, որ գրական կեղծանվան տակ հանդես գաք:

Չէ, իմաստը չեմ հասկանում: Ոչ գրական դեմք եմ ինձ համարում, ոչ էլ կեղծանվան կարիք ունեմ:

Ինչպե՞ս եք ընտրում Ձեր հաջորդ հոդվածի թեման։

Ըստ կյաքնի ընթացքի, թե ինչ է պատահում, ինչն է ինձ ջղայնացնում… այդպես

Լինում է, որ Ձեր հոդվածներում թաքուն մեսիջներ եք ներառում հասարակության տարբեր խմբերի համար:

Չէ, ես թաքուն չեմ դնում, ամեն ինչ ուղիղ ասում եմ ու ասում եմ նաև հարազատ մարդկանց մասին: Շատ ընկերներ ունեմ, որոնց հետ բազում լավ ու վատ օրեր ենք կիսել: Իրար տեսել ենք սոված, վառարանի մոտ, անփող ու ժամանակի ընթացքում ամեն մեկս դարձել է մի բան: Ու այսօր, եթե նրանցից մեկը ինչ-որ վատ արարք է գործում, ես ուղիղ ասում եմ, որ շատ զզվելի բան է արել: Բայց ակունքում բոլորս նույնն ենք եղել: Ինչ էլ որ պատահի, ես միշտ այդ ելման կետից եմ ամեն ինչին նայում ու միևնույն է՝ շատ սիրում եմ նրանց:

Հաճա՞խ է պատահում, որ ինչ-որ բան եք գրում, հետո նայում ու ասում․․․ Էս ինչ անիմաստ բան ստացվեց:

Ես տանել չեմ կարողանում իմ գրածները կարդալ: Ես շատ վախվորած եմ առաջին անգամ բացել իմ գիրքը, որովհետև շատ անկեղծ էի գրել ու պատկերացում չունեի, թե մարդիկ ոնց կընկալեն այդ անկեղծությունը: Ոնց է, որ խմած ժամանակ մի բան ես անում, հետո սթափ վիճակում նայում ես, ասում՝ սա էլ ե՞մ ես արել: Էդպես լինում է մեկ-մեկ, որ նայում եմ ասում եմ՝ սա՞ ինչի եմ գրել կամ ինչի՞ եմ էսպես գրել:

Քաղցր սուտ ասում են բոլորը՝ ես էլ, Դուք էլ։ Իսկ դառը ճշմարտությու՞ն։

Ես հայտնի եմ իմ ընկերական, բարեկամական շրջապատում նրանով, որ սուտ չեմ ասում (գոնե այնքանով, որքանով, որ մարդ կարող է): Եթե, օրինակ, ինչ-որ դեպք եմ պատմում, փորձում եմ հնարավորինս ճշգրիտ ներկայացնել նույնիսկ ամենաչնչին մանրուքները: Դառը սու՞տ… (մտածում է), չէ, չեմ կարողանում, ոչ քաղցրն եմ ասում, ոչ էլ՝ դառը: Շողոքորթել էլ չեմ կարողանում: Էս ինչ լավ ես գրել, էս ինչ լավն է… չէ, իմը չէ: Ես նույնիսկ լայքել չսովորեցի, եթե ինձ իրոք դուր չի գալիս: Դա միակ բանն էր, երևի, որ կարելի էր սովորել՝ հեշտ է, մատով դիպչում ես, վերջ, բայց… չէ: Եթե իմ լայքը դրած է, ուրեմն՝ ես իրոք հավանում եմ:

Դուք ընկերություն կանեիք Ձեր նմանակի հետ:

Մեծ սիրով ընկերություն կանեի: Շատ:

Ի՞նչը Ձեզ նրա մեջ կնյարդայնացներ:

Կնյարդայնացներ այն, որ ամեն ինչ նկատում ու հասկանում է, աչքից ոչինչ չի վրիպում: Դրանից զզվելի բան չկա: Մեկը ուզում է, որ ինչ-որ բան չտեսնես, չզգաս, բայց չի լինում ու նաև ցույց եմ տալիս, որ տեսել եմ, հայացքով հասկացնում, որ, չէ, հասկացել եմ, մի փորձին շեղել:

Ի՞նչ է պետք Լուսինե Հովհաննիսյանին լիարժեք հանգստանալու համար։

Ինձ երկու բան է պետք: Առաջինը, որ իմ բոլոր հարազատները լինեն առողջ ու «լինեն»: Մեկ էլ, որ երկրում լինի խա-ղա-ղու-թյուն: Փոքր տարիքում, երբ սեղանի շուրջ ամեն անգամ այդ նույն բառերն էին հնչում, ես մտածում էի դրանից տափակ ցանկություն չկա: Բայց հիմա ինքս դարձել եմ դա ցանակցողներից մեկը: Մարդ պիտի ֆիզիկական ցավ չզգա, առողջ լինի: Եթե դա կա, ուրեմն՝ իր խելքի սահմաններում ամեն ինչ կարող է անել:

Ասում են՝ չարժե վերադառնալ այն տեղերը, որտեղ երբևէ երջանիկ եք եղել: Իսկ Դուք նորից կվերադառնա՞ք Ղարաբաղի Մարտունու շրջանի Նորշեն գյուղը:

2016թ.-ին, երբ Հետք-ի թիմով գնացինք, շատ ծանր տարա: Բայց հիմա արդեն հանգիստ գնում եմ ու պատճառն այն է, որ այդ զգացմունքների ալիքը ես տվել եմ թղթին ու դա ինձ արդեն հասցրել է հանգստացնել: Բացի այդ՝ հիմա տղաս այնտեղ է ծառայում ու փաստորեն արդեն ինձ համար կա անհանգստության ու տառապանքի ավելի բարձր աստիճան, քան պապական տունս է: Հիմա, որ գնում ենք տղայիս տեսնելու, ետդարձի ճանապարհին նաև պապիս տուն ենք մտնում: Ու ինչպես արդեն ասացի, ավելի թեթև եմ տանում: Մարդ մի անգամ է լավ տառապում:

Իսկ սպասողներ կա՞ն այնտեղ:

Չէ, չկան: Ծանոթներ կան, որոնք սիրով ընդունում են, սպասում են, բայց բարեկամներ, ազգականներ չկան:

Տունը կանգուն վիճակու՞մ է:

Հա, կանգուն է տունը: Մի քանի տարի առաջ ծնողներս տանիքը վերանորոգեցին, որ հանկարծ չփլվի: Բայց դե տանը պիտի ապրես, որ չքանդվի: Եթե տունը դատարկ է, դա արդեն վատ է:

Այս գրքի մեջ կա՞ որևէ պատմություն, որ զղջում եք, որ տպագրել եք։

Չէ, չկա այդպիսի պատմություն: Ես գրելիս ավելի շատ մտածում էի, որ հանկարծ էնպես չլինի, որ լինի մի հերոս, որ կարդա ու վատ զգա: Բայց, բարեբախատաբար, չկա:

Ի՞նչ եք կարծում այս գրքին ի՞նչպես կարձագանքեին այն բոլոր հերոսները, որոնց հիշատակում եք:

Շատերը իրականում տեսել են այս գիրքը: Եվ ես շատ ուրախ եմ, որ հասցրի էնպես, որ գոնե ոմանք տեսան այս գիրքը: Մեծ մասը իհարկե չկան հիմա: Բայց պապիս գյուղում ուսուցիչներ կան, տարբեր այլ մարդիկ, որ զանգում են ու լացելով, հուզված կիսվում իրենց տպավորություններով: Ես երբեք չէի պատկերացնի, որ ես՝ էն ճստոն, որ ժամերով գնում էր ուսումնասիրելու ամեն ինչ ու բոլորին, կարող էր մի օր էդ տեսածը հավաքել մի գրքի մեջ: Իմիջիայլոց, տատիկս էլ բարկանում էր, ասում էր՝ ի՞նչ ես գնում էդ անծանոթ մարդկանց տներն ընկնում: Ես էլ ասում էի՝ բայց իրենք անծանոթ չեն, իրենք բոլորը ինձ գրկում, սիրում են: Ես սիրում էի գնալ երկար լսել՝ ինչ են խոսում, ինչպես են խոսում, ուսումնասիրել մատները, ձայնը, ձեռքերը, խոսքը… Անհավատալի է, որ հիմա էդ մարդիկ զանգում են ինձ ու արդեն որպես գրողի՝ հուզված ասում, թե ինչքան են հավանել ու ինչքան են շնորհակալ: Դա ինձ համար նշան է, որ մանկությունս իզուր չի անցել:

Պատերազմի թեման շատ եք շոշափել Ձեր գրքում: Ի՞նչ եք կարծում ներանձնական ու իրական պատերազմները առհասարակ դրական հետևանքներ կարո՞ղ են ունենալ։

Իրական պատերազմը ոչ մի լավ բան չի տալիս: Աշխարհի ամենապիրկար, ապաշնորհ, այլանդակ բանը երկրների միջև պատերազմն է: Ներքին պատերազմը լավ բան է, հասունացնում է: Շատ վախեր անցնում են, շատ բաներ երկրորդական են դառնում ու ավելի լայնախոհ են քեզ դարձնում:

Ի՞նչ եք կարդում հիմա:

Ես սկսել եմ շատ սիրել հուշագրություններ: Կյանքիս այս հատվածում գեղարվեստական գրականություն կարդալու իմաստը էլ մի տեսակ չեմ տեսնում: Հուշեր եմ շատ սիրում կարդալ: Վերջին կարդացածներից շատ տպավորվել է Людмила Шапорина-ի օրագիրը Լենինգադի բլոկադայի մասին: Լրիվ ուրիշ պատմություն է բլոկադայի մասին՝ շատ մանրակրկիտ, մանրամասն, անթաքույց դաժան ու անկեղծ: Հիմնականում այսպիսի հուշեր, փաստեր, իրական պատմություններ եմ սիրում ընթերցել: Միլան Կունդերա եմ շատ սիրում: Բոլոր գործերը կարդացել եմ: Հիմա Աշոտ Ոսկանյանի Չարենցի մասին գրված գիրքն եմ կարդում ու էլի բավականին տպավորված եմ:

Սպասե՞նք նոր գրքերի:

Ես միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ գիրքը, այն էլ գիրք գրելը շատ լուրջ բան է: Ես երբևէ համարձակություն չէի ունենա տպագրելու այս գիրքը, եթե չլինեին իմ ընկերների, մասնավորապես՝ Սամվել Մկրտչյանի հորդորները: Նրանք ինձ ոգևորեցին և ի վերջո գիրքը հաջողությամբ լույս տեսավ: Հիմա ընկերների մեկ ուրիշ խումբ առաջարկում է գրել փաստագրական նյութ Երևանի մասին՝ այնպիսին ինչպիսին Ղարաբանի մասին եմ գրել, բայց ոչ թե Երևանի պատմությունը, այլ այն զգացողությունները, որ առաջացնում է քաղաքը: Հիմա ես փորձում եմ դա անել: Այս պահի դրությամբ չգիտեմ՝ ինչ կստացվի, բայց աշխատում եմ:

ԱՆՆԱ ԾԱՏՈՒՐՅԱՆ

ՍԳՍ ֆակուլտետ, ՄՀ լրագրություն, 3-րդ կուրս